نوشته‏ي حاضر تقرير سلسله‏ي درس‏هاي ((حديث‏شناسي مهدويت)) از استاد شيخ نجم الدين طبسي است كه در ((مركز تخصّصي مهدويّت)) در قم براي جمعي از طلاّب و دانش پژوهان ارائه شده است. از تلاش برادر حجةالاسلام سيد حسن واعظي از دانش پژوهان كوشاي اين مركز در تدوين اين درس‏ها سپاسگذاري مي‏شود.

مقدّمه‏
روايات زيادي درباره‏ي غيبت امام زمان(عج) از وجود مبارك پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله و ائمه‏ي اطهارعليهم السلام وارد شده است.
برخي از آن‏ها، درباره‏ي وقوع غيبت است، چنان‏كه فرموده‏اند: ((قائم ما را غيبتي است بس طولاني))(1) و گروهي از آن‏ها، طولاني بودن مدّت آن را مطرح كرده‏اند.(2) نيز در بعضي از آن‏ها، براي غيبت، حكمت‏ها و فوائدي مطرح شده است، هر چند فلسفه‏ي اصلي آن، ظاهراً، بيان نگرديده است، بطوريكه فرموده‏اند: ((ما، مأذون نيستيم علّت آن را بيان نماييم)).(3) پس معلوم مي‏شود علّت حكيمانه‏اي براي غيبت وجود دارد، چرا كه خداوند حكيم، كار عبث و بيهوده انجام نمي‏دهد، هر چند در روايات به آن تصريح نشده است. و دسته‏اي نيز شرايط و اوضاع پيش از ظهور را مطرح كرده‏اند و...
يكي از بحث‏هاي مهم در موضوع مهدويّت، بحث غيبت است.
عالمان و فقيهاني مانند ثقةالاسلام كليني، شيخ صدوق، شيخ طبرسي، مرحوم نيلي، علامه مجلسي،... تعليل‏هايي آورده‏اند كه بعضي از آنها، در خود روايات هست و بعضي از استظهارات خودشان است.كه در لابه‏لاي اين روايت، به نكاتي مانند كيفيت انتفاع و استفاده‏ي مردم از آن حضرت در دوران غيبت، اشاره مي‏كنند وجوهي را در مورد تشبيه غيبت حضرت به خورشيد پس ابر دارند كه ما اين بحث را بعد از بررسي علل غيبت، ذكر خواهيم كرد.
ما، در اين نوشتار، سعي داريم كه ابتدا، رواياتي كه در ارتباط با سبب غيبت است، بيان كنيم، سپس آن‏ها را از نظر سندي و دلالي بررسي كرده و در پايان نتيجه بگيريم. بنابراين، بحث را در سه مرحله پي مي‏گيريم.

پيش در آمد
نويسنده، در هنگام نوشتن مقاله‏ي نعماني و كتاب غيبت، به بحث مشايخ نعماني كه رسيد، با نام ((علي بن حسين مسعودي)) برخورد كرد. شناخت دقيق وي، نيازمند بررسي اتّحاد وي با صاحب مروج الذهب بود، لذا ضميمه‏اي براي بحث در اين موضوع در نظر گرفت، ولي گستردگي بحث، طرح كردن مستقل آن را ضروري ساخت، بدين سان، مقاله‏ي حاضر شكل گرفت.
گفتني است كه اين مقاله، علاوه برارتباطي كه با نعماني صاحب كتاب غيبت دارد، به بحث از مؤلِّف اثبات الوصيّة - كه يكي از كهن‏ترين منابع مبحث امامت است و فصل پاياني آن به حيات امام عصرعليه السلام اختصاص دارد - نيز مي‏پردازد، لذا از دو زاويه، مي‏توان آن را در شمار مباحث منبع‏شناسي مهدويّت جاي داد.

آغاز سخن‏
علي بن حسين مسعودي، مورّخ نامداري است كه كم‏تر پژوهنده‏اي را در حوزه تحقيقات اسلامي مي‏توان يافت كه نام وي و دو كتاب ارج‏مند مروج الذهب و التنبيه والاشراف را نشنيده باشد. فهرست آثار وي در رشته‏هاي گوناگون تاريخ، كلام، فرقه‏شناسي، اصول فقه، نشان از گستره آگاهي‏هاي وي مي‏دهد. با اين وجود، او، در عصر خود و مدّت‏ها پس از آن، چندان شناخته شده نبود. لذا ترجمه‏ي احوال شايسته‏اي از وي در آثار مورّخان و تراجم نگاران نيافتيم. نخستين بار، نام مسعودي، در فهرست ابن نديم آمده، در اين كتاب، به جز ويژگي‏هاي فردي وي، تنها دو جمله ذكر شده است: ((هذا الرجل من أهل المغرب... مصنّف لكتب التواريخ و أخبار الملوك.))(1). سپس نام چند كتاب وي - كه احياناً با تحريف هم همراه است - ديده مي‏شود. ابن نديم، هيچ سخني درباره‏ي گرايش مذهبي مسعودي ذكر نكرده است.

در شماره‏هاي گذشته، پس از تبيين قلمروهاي بحث‏هاي تاريخي عصر غيبت كبرا، در نخستين قلمرو، به تاريخ زندگاني امام مهدي‏عليه السلام پرداختيم و آغازين بحث را به تمهيدات و زمينه سازي‏هاي فرهنگي و تربيّتي قرآن و پيامبر اسلام و اهل بيت عصمت‏عليهم السلام براي غيبت طولاني امام مهدي‏عليه السلام اختصاص داديم.
در اين مقاله، به دو سؤال درباره‏ي غيبت كبرا پاسخ مي‏دهيم.
سؤال يكم - چرا امام مهدي‏عليه السلام در محيطي كاملاً مخفيانه، زندگي خود را شروع كرد تا به تعليل و تحليل و استدلال بر غيبت او بپردازيم؟ آيا واقعاً اصل غيبت براي امام مهدي‏عليه السلام امري اجتناب‏ناپذير بوده است؟ آيا راه‏هاي ديگري براي رفع مشكل وجود نداشته است؟

سؤال دوم - چرا امام مهدي‏عليه السلام بايد غيبتي طولاني داشته باشد؟

پرسش يكم - آيا غيبت براي امام مهدي‏عليه السلام امري اجتناب‏ناپذير بوده است؟
انحرافِ مسيرِ خلافت - پس از پيامبر خاتم‏صلي الله عليه وآله وسلم - جامعه‏ي اسلامي و جهان اسلام را به حكومت حاكماني خودكامه و مستبد و حريص بر مُلك و زراندوز و شهوتران گرفتار كرد.
روايات پيامبر خاتم‏صلي الله عليه وآله وسلم مبني بر ضرورت براندازي قدرت حاكمانِ ستمگر و منحرف از صراطِ مستقيمِ و انسانيّت، به دست فرزندش مهدي موعود - كه از نسل حسين بن علي است - به گونه‏اي بود كه ستمگران را نسبت به تولّد و حضور مهدي آل محمدعليهم السلام حسّاس كرده بود.
دوستان و يارانِ اهل بيت‏عليهم السلام - كه از ستمگري حاكمان مستبد، به ستوه آمده بودند و انتظار قيام قائم آل محمدعليه السلام را در برابر ستمگري‏هاي خانه‏مان سوز مي‏كشيدند - همواره، از قائم آل محمد سؤال مي‏كردند و امامانِ معصوم نيز ضمنِ تبيينِ شرايط لازم براي يك قيام جهاني و گسترده، نويد تولّد و ظهور آن قائم آل محمدعليهم السلام را به شيعيان خود مي‏دادند و آنان را به انتظاري سازنده دعوت مي‏كردند.

در چند مقاله‏ي پيشين درباره‏ي ((جزيره‏ي خضراء)) و تطبيق نارواي آن با ((مثلث برمودا))، مباحثي مطرح شد.
قسمتي از آن مقاله‏ها، اشكالات سندي و متني داستان و بخشي از آن‏ها، بيان ويژگي‏هاي تاريخي، جغرافيايي، سياسي منطقه‏ي موسوم به ((مثلث برمودا)) بود.
وجود ده‏ها شهر و بندر و تردد هزاران كشتي و قايق و هواپيما به آن منطقه و برگزاري بزرگ‏ترين مسابقات قايقراني از سواحل آمريكا تا جزيره‏ي برمودا، گواه كاملي است بر اين كه آن چه در دهه‏هاي پنجاه و شصت ميلادي در برخي مطبوعات و رسانه‏هاي معتبر! انتشار يافته، فضا سازي امريكايي‏ها براي ايجاد تشنّج در منطقه و نا امن نشان دادن آن بوده است تا از يك سو با عمليّات مرموزانه، با انقلاب كوبا مقابله كنند و از سويي ديگر، با القاي فضاي ناامن، زمينه‏ي حضور بيش‏تر خود را در منطقه فراهم سازند.
شبيه اين موضوع را در زمان جنگ تحميلي عراق عليه ايران و پس از آن در منطقه‏ي خليج فارس، مشاهده مي‏كنيم. با تلقين ناامني، ناوهاي آمريكايي و متّحدان‏اش، روانه منطقه شدند و اهداف خود را دنبال كردند.
خوانندگان و كساني كه مايل به پژوهش در اين زمينه هستند، مي‏توانند با استفاده از شبكه‏ي جهاني اينترنت و جست و جوي كلمه‏ي ((BERMODA)) اطّلاعات كاملي از وضعيّت كنوني منطقه برمودا و جزاير مختلف آن به دست آورند و حتّي بليط هواپيما و كشتي و هتل را در آن منطقه رزرو كنند.

وضعيّت كنوني جزاير برمودا
برمودا، يك مستعمره‏ي خودگردان بريتانيايي در اقيانوس اطلس شمالي است. اين منطقه، مجمع الجزايري متشكّل از هفت جزيره‏ي اصلي و صد و هفتاد جزيره‏ي كوچك و صخره‏اي است. اين مجموعه، در هزار و پنجاه كيلومتري كيپ‏هاترآس (كاروليناي شمالي در ايالات متّحده) واقع شده است.
اين مجمع الجزاير، چهل كيلومتر طول و كم‏تر از هزار و ششصد متر، پهنا دارد. هميلتون، مركز اين مجمع الجزاير است.(1)

يكي از سؤال‏هايي كه ممكن است در باره‏ي مهدويّت در ذهن‏ها پديد آيد، اين است كه ((فلسفه‏ي حكومت عدل جهاني چيست؟ چرا بايد در آخر الزمان، حكومتي توحيدي و عالمي بر پا شود؟ آيا صرفاً جنبه‏ي تعبّدي دارد و از جمله اموري است كه قرآن و سنّت به آن خبر داده و تعبّداً بايد به آن اعتقاد پيدا كرد - و لذا در بعضي از كتب، اين قيام جهاني، از علائم قيامت شمرده شده است - و يا اين كه از غير راه تعبّد نيز مي‏توان آن را اثبات كرد و به آن ايمان آورد؟)).
 به نظر مي‏آيد كه از غير راه تعبّد نيز مي‏توان ضرورت تحقّق اين حكومت و قيام را در آخر الزمان، به اثبات رساند و براي آن، زير بناي عقلي يا عقلايي فرض كرد.
 ما، در اين مقاله، اين موضوع را از دو منظر، بررسي خواهيم كرد:
 1- ضرورت حكومت عدل جهاني از ديد انديشه و خرد.
 2- لزوم حكومتي عادل در آخر الزمان.

 يكم - ضرورت حكومت عدل جهاني‏
 ضرورت حكومت عدل جهاني را از چند راه مي‏توان اثبات كرد:
 الف) راه فطري؛
 ب) راه عقلي؛
 ج) راه تاريخي.
 الف) راه فطري‏
 ايمان به حتميّت ظهور منجي عالم در فكر عموم انسان‏ها وجود دارد. منشأ اين فكر، يك رشته اصول قويّ و متين است كه از سرشت و فطرت اصيل انساني سرچشمه گرفته است؛ زيرا، بشر، فطرتاً، طالب رسيدن به كمال در تمام مجالات مربوط به خود است و او مي‏داند كه اين كمال، تنها، در سايه‏ي حكومت عدل توحيدي الهي تحقّق مي‏يابد.