اشاره:
نوشتار حاضر، پس از معرفى محتوايى و ذكرابواب اصلى كتاب الغيبة، از نعمانى، و شيوه و سبك نگارش و ويژگى‏هاى تاثير گذار آن، نسخه‏هاى خطى و چاپ‏هاى آن را نقد، و بررسى و ضرورت تصحيح انتقادى تازه‏اى از كتاب الغيبة را گوشزد كرده است .
در مقدمه‏ى اين سلسله مقالات، به اجمال، به معرفى كتاب الغيبة نعمانى اشاره رفت و تفاوت‏هاى اين كتاب با دو كتاب مشابه آن، يعنى كمال الدين شيخ صدوق و الغيبة شيخ طوسى، بيان شد . در اين جا، با تفصيلى بيش‏تر، به شناسايى اين كتاب مى‏پردازيم .

ابواب كتاب
الغيبة نعمانى در بيست و شش باب تنظيم شده است . اكثر ابواب، نسبتا، كوتاه است . ابواب مفصل كتاب - كه چهره‏ى كلى كتاب را شكل داده‏اند - عبارت است از:
ب 4 (ص 57- 111) ما روى فى ان الائمة اثنا عشر اماما و انهم من الله و اختياره
در پايان اين باب، رواياتى چند از طرق عامه در اثبات عدد دوازده امام عليهم السلام نقل شده است . در ضمن آن، به نقل عبارتى از تورات درباره نام‏هاى امامان به زبان عبرى مى‏پردازد .
مؤلف باب ديگرى (باب 6، ص 116- 127) را درباره احاديث دوازده امام كه از طريق عامه نقل شده، گشوده، كه ظاهرا پس از تاليف كتاب افزوده شده است . (1)
ب 10 (ص 140- 194) - ما روى فى غيبة الامام المنتظر [و هو (2) ] الثانى عشر
ب 13 (ص 212- 247) - ما روى [جاء خ . ل (3) ] فى صفته [صفات القائم عليه السلام، خ . ل] و سيرته و فعله [و فى اصحابه و ما يريد الله، جل و عز، به (4) ]، و ما نزل من القرآن فيه .
ب 14 (ص 247- 283) - ما جاء فى العلامات التى تكون قبل قيام القائم عليه السلام [و يدل (تدل خ . ل) على ان ظهوره يكون بعدها كما قالت الائمة عليهم السلام ]
در اين چند باب گسترده، عناوين فرعى هم ذكر شده كه نقل احاديث را منظم‏تر مى‏سازد .

اشاره: پيروان فرقه‏ي شيخيّه، پس از مرگ شيخ احمد احسايي، پيرامون سيّد كاظم رشتي گرد آمدند. با مرگ سيّد كاظم رشتي، بر سر جانشيني او، اختلاف شد و اين فرقه به گروه‏هايي مانند كريمخانيه، باقريه،... تقسيم شد.
نوشتار حاضر، انشعاب اين گروه‏ها و پيدايش فرقه‏ي بابيّه از اين ميان را بررسي مي‏كند و به زوايايي از زندگي علي محمد باب مي‏پردازد.

يادآوري‏
مطالبي در شناسه‏ي فرقه‏ي شيخيه - از شيخ احمد احسايي به عنوان رهبر و مؤسّس، و شاگرد و جانشينش سيد كاظم رشتي - در دو قسمت از مقاله‏ي ((شيخيه، بستر پيدايش بابيّت و بهائيّت)) آمده بود. تعريف فرقه‏ي شيخيه، شرح حال، اعتقادات و افكار شيخ احمد احسايي، موضع‏گيري عالمان و فقيهان در برابر انحرافات عقيدتي وي و نيز شخصيّت ابهام‏آميز سيّد كاظم رشتي و مسأله‏ي بدعت ركن رابع را ملاحظه كرديم. وعده داده بوديم كه به انشعابات فرقه‏ي شيخيه و سپس ادّعاهاي دروغين ميرزا علي محمد شيرازي ملقّب به ((باب)) - يكي از مدّعيان جانشيني سيد كاظم رشتي - پرداخته شود كه اينك، اين موضوعات را پي مي‏گيريم.

اشاره: نوشتار حاضر، پس از معرّفي محتوايي و ذكرابواب اصلي كتاب الغيبة، از نعماني، و شيوه و سبك نگارش و ويژگي‏هاي تأثير گذار آن، نسخه‏هاي خطي و چاپ‏هاي آن را نقد، و بررسي و ضرورت تصحيح انتقادي تازه‏اي از كتاب الغيبة را گوشزد كرده است.
در مقدّمه‏ي اين سلسله مقالات، به اجمال، به معرّفي كتاب الغيبة نعماني اشاره رفت و تفاوت‏هاي اين كتاب با دو كتاب مشابه آن، يعني كمال الدين شيخ صدوق و الغيبة شيخ طوسي، بيان شد. در اين جا، با تفصيلي بيش‏تر، به شناسايي اين كتاب مي‏پردازيم.

ابواب كتاب‏
الغيبة نعماني در بيست و شش باب تنظيم شده است. اكثر ابواب، نسبتاً، كوتاه است. ابواب مفصّل كتاب - كه چهره‏ي كلّي كتاب را شكل داده‏اند - عبارت است از:
ب 4 (ص 57 - 111) ما روي في أنَّ الائمة اثنا عشر إماما و أنّهم من الله و اختياره
در پايان اين باب، رواياتي چند از طرق عامه در اثبات عدد دوازده امام‏عليهم السلام نقل شده است. در ضمن آن، به نقل عبارتي از تورات درباره نام‏هاي امامان به زبان عبري مي‏پردازد.
مؤلِّف باب ديگري (باب 6، ص 116 - 127) را درباره احاديث دوازده امام كه از طريق عامه نقل شده، گشوده، كه ظاهراً پس از تأليف كتاب افزوده شده است.(1)

اشاره: برخي، چنين مي‏انديشند كه پيش از ظهور حضرت مهدي‏عليه السلام نبايد قيام كرد و نهضتي اصلاحي به راه انداخت و آن كس كه انقلاب كند، طاغوت است.
اينان، براي اثبات عقيده‏ي خويش، به چند روايت كه از قيام پيش از ظهور حضرت مهدي‏عليه السلام نهي كرده است، تمسّك مي‏كنند.
نوشتار حاضر، نقد و بررسي روايي و دَلالي اين چند حديث براي اثبات نادرستي چنين انديشه‏اي است.
گاهي شنيده مي‏شود كه مذاق شرع، خودداري از هر گونه تحرّكي عليه حكّام ظالم و تا بيش از ظهور امام زمان عليه السلام است،. برخي، به رواياتي هم در اين باره استناد مي‏كنند، و در نتيجه، به شدّت، با هر گونه نداي عدالت‏خواهانه مخالفت مي‏كنند و آن را طاغوت مي‏نامند، و بدين گونه، سكوت خود را توجيه مي‏كنند. ما، بر آن شديم تا روايات مورد نظر را بررسي سندي و دلالي كنيم.
مرحوم حرّ عاملي در كتاب گران سنگ خود وسائل الشيعة، در كتاب جهاد، اين روايات را در يك باب آورده و عنوان آن را چنين قرار داده است: ((بابُ حكمِ الخروج بالسيف قبل قيام القائم‏عليه السلام)). همان طور كه ملاحظه مي‏فرماييد، ايشان فتوا و نظر نداده است؛ زيرا، اگر نظري داشت مي‏فرمود: ((وجوبُ الخروج)) يا ((حرمة الخروج)) و...، چنانچه در ابواب ديگر نظر و فتوا داده‏اند. ما، به دو روايت كه عمده و مهم‏ترين آنان است، از منابع اصلي، اشاره و بحث مي‏كنيم:

اشاره: يكي از وظايف شيعيان نسبت به حضرت بقية الله‏عليه السلام تكريم و بزرگداشت ايشان است. اين بزرگداشت، نمودهاي گوناگوني دارد. يكي از آن نمودها، تكريم مكان هايي است كه به آن حضرت، منتسب است.
اين نوشتار، عهده دار نام بردن از اين مكان‏ها و آداب مربوط به آن‏ها است.
اين قسمت مسجد مقدّس جمكران را معرفي كرده است.
يكي از وظايف شيعيان تجليل و تكريم اماكن منسوب به وجود مقدّس حضرت بقية اللَّه، أرواحنا فداه، است.
آيةاللَّه سيد محمّد تقي موسوي اصفهاني (متوفّاي 1348هجري) در كتاب گران سنگ مكيال المكارم به هنگام شمارش تكاليف مردم در عصر غيبت مي‏نويسند:
شصت و هشتم - بزرگداشت اماكني كه به قدوم آن حضرت زينت يافته‏اند، مانند مسجد سهله، مسجد اعظم كوفه، سرداب مقدّس، مسجد جمكران و غير اين‏ها از مواضعي كه بعضي از صلحا آن حضرت را در آن جاها ديده‏اند يا در روايات آمده است كه آن جناب در آن جا توقف دارد، مانند مسجد الحرام ...(1)
از اين رهگذر، بر منتظران ظهور و عاشقان مَقْدَمِ آن امام نور، لازم است كه اين اماكن را بشناسند و شيوه‏ي تعظيم و تكريم آن‏ها را بياموزند.(2) لذا در صدد برآمديم كه به فضل الهي، از اين شماره، اماكن مقدّس و مشاهد مشرّفِ متعلّق به آن حضرت را براي خوانندگان عاشق و دل سوخته‏ي حضرت‏اش تقديم كنيم.
با توجّه به اين كه فصلنامه علمي - تخصّصي انتظار در قم تهيه و چاپ مي‏شود، اين مجموعه مقاله‏ها را از مسجد مقدّس جمكران شروع مي‏كنيم.