سخن سردبیر: حجت‌اله مرادی

در جهانی که پدیده‌های آن دائماً در حال تغییر هستند، مقوله عملیات روانی- صرف‌نظر از سیستم حاکم بر هر کشور از این تغییر مصون نیست و همواره صاحب‌نظران و متفکران به دنبال راه‌کارهای مناسب برای هدایت این تغییرات هستند. مقوله عملیات روانی از یک سو ابزار قدرت دولت‌ها و از سوی دیگر وسیله مناسبی برای نیل به موفقیت و تسلط بر افکار عمومی کشورهای جهان است و از همین رو، کشورها، در میان جست‌و‌جوی عناوین جهانی سازی، حقوق بشر و دمکراسی و مردم‌داری و... به عملیات روانی جایگاه ویژه‌ای بخشیده‌اند، به طوری که حتی نهادهای خاص بین‌ا‌لمللی مانند سازمان ملل، صرفاً به امور سیاسی نپرداخته، بلکه در قلمرو عملیات روانی نیز وارد شده و دریافته‌اند که امور سیاسی و صلح‌بانی، از امور اجتماعی و متقاعدسازی تفکیک‌ناپذیرند.

نویسنده: دكتر پرويز امام‌زاده‌فرد

اشاره

بنابر تحقيقات فراوان محققان علوم نظامي، عمليات رواني آمريكا عليه عراق در جنگ سوم خليج فارس، بيشتر بر مبناي مديريت رواني جنگ به منظور شكست اراده نظاميان عراقي اجرا شد. در اين راستا استفاده از سلاحهايي كه توان تخريبي بسيار بالايي داشتند با هدف تأثير رواني آنها انجام شد، به طور نمونه، هدف آمريكا از ساخت و بكارگيري بمبهاي مادر تخريب روحيه نظاميان و فرماندهان عراقي بود. بر اين اساس، مي‌توان گفت براي نخستين بار عملياتهاي نظامي پيوست عمليات رواني شدند. مقاله حاضر، عملكرد سازمان عمليات رواني آمريكا را از آغاز نبرد در سپيده دم 20 مارس سال 2003 تا زمان فروپاشي و اضمحلال رژيم بعث بررسي مي‌كند. اين تحقيق در ابتدا به بررسي مباني تئوريك عمليات رواني و سپس به تحليل هر روز نبرد مي‌پردازد.

نویسنده: آرمین امینی

چكيده

حمله نظامي امريكا به عراق در عرصه تعاملات راهبردي- امنيتي بين‌المللي، رويدادهاي تأمل برانگيز است. آنچه به نظر مي‌رسد اين است كه دكترين امنيتي بوش در راستاي ايجاد ثبات هژمونيكي مدنظر خود در نظام بين‌المللي، مقوله سخت‌افزاري تغيير رژيمهاي واگرا با سياست‌هاي يكجانبه‌گرايانه امريكا را در دستور كار خود قرار داده است. حمله امريكا به عراق در بيستم مارس 2003 و عدم مشروعيت حقوقي اين اقدام نظامي، فضاي مناسبي را براي دستگاه‌هاي اطلاع‌رساني- تبليغاتي اين كشور در راستاي اقناع‌سازي افكار عمومي جامعه جهاني ايجاد كرد. نوشتار حاضر مي‌كوشد تا ابعاد مسئله را از ديدگاه محيط ادراكي- روان‌شناختي نخبگان نومحافظه‌كار حاكم بر اين كشور و رويكرد تحليل گفتماني، بررسي و ارزيابي كند.

نویسنده: كتي.جي.پري/ مترجم: سيدحسين محمدي نجم

چكيده

انقلاب فناوري كه امروز جهان آن را تجربه مي‌كند، شيوه زندگي، كسب و كار و جنگيدن ما را متحول كرده است. در طول تاريخ، هيچ گاه جامعه بشري به اندازة امروز با انبوه اطلاعات و اخبار مواجه نبوده است. اين اطلاعات و اخبار بر نحوة تعامل امريكا با كشورهاي ديگر، متحدين، و دشمنانش تأثير مستقيمي دارد. در شرايط حاضر، اين امكان وجود دارد كه اطلاعات را به نفع خود در راستاي منافع ملي‌مان به كار بنديم. در اين تحقيق، اهميت استفاده از اطلاعات و اخبار در عمليات رواني  به منزلة يك ابزار استراتژيك براي دستيابي به اهداف و مقاصد ملي بررسي مي‌شود. اين تحقيق، ضمن بازنگري سياست‌هاي امنيت ملي مرتبط با عمليات رواني، تأثير و كارايي سياست جاري عمليات رواني را بررسي مي‌كند و در مورد اين سياست و ارتقاي آن توصيه‌هايي را ارائه مي‌دهد. افزون بر آن، مقاله حاضر با تحليل عمليات رواني عمليات‌هاي سپر صحرا و توفان صحرا، تجارب و درس‌هاي آموخته شده در اين زمينه را به منزله يك فزونگر رزمي در جنگ دوم خليج [فارس] تشريح مي‌كند.

نویسنده: علي‌محمد نائيني

چكيده

در سال 1359 ارتش صدام حسين با هدف زمينه‌سازي براي شكست نظام نوپاي جمهوري اسلامي به كشور ما حمله كرد؛ ليكن درايت و قدرت رهبري امام خميني (ره) با ايجاد روحيه شهادت‌طلبي مانع از شكست اين نظام شد. اين مقاله از منظر عمليات رواني به بررسي ابعاد و پيامدهاي جنگ در دو سوي جبهه نبرد در دوران هشت سال دفاع مقدس مي‌پردازد. بدون شك ابعاد رواني اين جنگ نيز همچون ديگر حوزه‌هاي آن اهميت دارد كه بايد مورد بررسي قرار گيرد. مقاله حاضر، ضمن بازنگري سياستهاي جمهوري اسلامي در مورد عمليات رواني، توصيه‌هايي را در اين زمينه ارايه مي‌دهد و با تحليل عمليات رواني طي هشت سال جنگ تحميلي، تجارب و درسهاي آموخته شده را به منزله يك فزونگر رزمي در دفاع مقدس تشريح مي‌كند.

نویسنده: آرمين اميني

چكيده

پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 به مثابه يك نقطه عطف در روند تعاملات بين‌المللي، ناتو به عنوان ساز و كار امنيتي- راهبردي بر ضد تروريسم بين‌المللي، از جايگاهي مؤثرتر نسبت به پيش از يازدهم سپتامبر برخوردار شد. در اين راستا، ماهيت تعاملات بين‌المللي و سياست‌گذاريهاي امنيتي از سوي ناتو به گونه‌اي دگرگون شده است كه رويكرد ناتو متناسب با تحولات شگرف در امور نظامي به عمليات رواني ـ اطلاعاتي عليه نيروهاي هدف، متمركز شده است. نوشتار حاضر در صدد است تا ضمن بررسي ماهيت نامتقارن جنگهاي كنوني، جايگاه دكترين عمليات رواني را در سياست‌گذاري جامع امنيتي ـ راهبردي ناتو، مورد ارزيابي و تبيين قرار دهد.

نویسنده: محمد حمدي الحجار/ مترجم: حسين قرباني

اشاره

در مورد شيوه‌هاي امريكا براي اعمال عمليات رواني بر ضد شوروي سابق و ديگر دشمنانش، تاكنون مباحث زيادي مطرح و شيوه‌هاي اين كشور با استفاده از شواهد، بررسي شده است. با توجه به وسعت جهان اسلام از نظر جمعيت، فرهنگ، قوميت و … و با توجه به اينكه پيروان دين اسلام در حال افزايش است (به نحوي كه پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2023 اسلام بيشترين پيروان را خواهد داشت) و به ويژه با توجه به اين مطلب كه منافع امريكا در بيشتر مناطق جهان با چالش گرايشهاي اسلامي مواجه است؛ چگونگي مبارزه و برخورد امريكا با دنياي اسلام به مطالعات بسيار عميق و علمي نياز دارد. البته، پر واضح است كه امريكا در رويارويي با جهان اسلام مجبور است به ابعاد نرم‌افزاري منازعه بپردازد؛ بنابراين، عمليات رواني از شاخص‌ترين مؤلفه‌هاي بعد نرم‌افزاري جنگ است. اين مقاله با ارائه بحثهاي تئوريك و نيز شواهد تاريخي در صدد است گوشه‌هايي از تلاشهاي عمليات رواني امريكا را بازگو كند و در پايان، توصيه‌هايي را به خوانندگان ارائه دهد.

نویسنده: دكتر محمدحسين الياسي

چكيده

با آغاز جنگ جهاني دوم طرفهاي درگير دريافتند كه با بهره‌گيري از فنون، روشها و ابزارهاي مختلف عمليات رواني بهتر و سريع‌تر قادر به تحقق اهداف نظامي و سياسي خويش هستند. از همين روي، در آن جنگ و در جنگهايي كه پس از آن رخ دادند، عمليات رواني به بخش جدايي‌ناپذير و اثربخش فرآيند كارزار تبديل شد. يكي از اشكال اثربخش عمليات رواني، به ويژه در چند دهه گذشته، عمليات رواني صوتي بوده است. در اين نوع عمليات رواني طرفين ديگر، صدا و گفتار را جانشين نوشتار (اعم از اعلاميه، اطلاعيه و …) كرده‌اند. چه، با بهره‌گيري از يافته‌هاي رشته‌هاي مختلف علمي، به ويژه علوم ارتباطات و عصب ـ روانشناسي، دريافتند كه با صدا و گفتار (پيامهاي راديويي، بلندگويي، موسيقي و جز آن، سريع‌تر مي‌توان بر مواضع، نگرشها و رفتارهاي مخاطبان آماج تأثير گذاشت. در اين نوشتار، نخست، مقدمه‌اي درباره مبدأ عمليات رواني صوتي و مباني نظري اين نوع عمليات رواني آورده مي‌شود و سپس، با تأكيد بر جنگ ويتنام، عمليات توفان صحرا و عمليات تهاجم به عراق، روشهاي استفاده از عمليات رواني صوتي مورد بحث قرار مي‌گيرد.
واژگان كليدي: عمليات رواني صوتي، عمليات رواني سياه، سفيد، خاكستري و خاكستري روشن، جنگ راديويي، انگيزه، نگرش، رفتار، روحيه.

نویسنده: محمدرضا قائدي

اشاره

حادثه 11 سپتامبر نقطه عطفي در استراتژي امريكاست. در اين حادثه موج گسترده سخنان تند و افراطي برخي سياستمداران امريكايي را بر ضد برخي كشورها- از جمله جمهوري اسلامي ايران- شاهد بوديم. در اين مقاله، نويسنده به تشريح ديدگاه‌هاي نومحافظه‌كاران امريكا در مورد ايران مي‌پردازد و تأثير لابي صهيونيستي را در پرورش و گسترش اين ديدگاه‌ها مورد مطالعه قرار مي‌دهد.

نویسنده: نعمت‌ا… سليماني

اشاره

روحية دفاعي يكي از عناصر تعيين‌كننده موفقيت در هر تلاش بازدارنده يا دفاع در مقابل تهديدات خارجي و داخلي است. هيچ حكومتي بدون تكيه بر اين عنصر مهم، در مقابل تجاوز توانايي دفاع از خود و نيز توانايي مقابله مؤثر در مقابل نيروهاي بيگانه را نخواهد داشت. در شرايط حاضر كه فناوري، در تمام عرصه‌هاي سياسي، اقتصادي، نظامي و اجتماعي گسترش پيدا كرده است، باز هم، در تحليل نهايي، اين پديدة مهم انساني را نمي‌توان انكار كرد. هيچگاه نمي‌توان انسان را از صحنه‌هاي فعال اجتماعي حذف كرد و ترديدي نيست كه به كارگيري فناوري نيز در نهايت، به كارايي انسان‌ها باز مي‌گردد و همين جا مي‌توان نقش مؤثر روحية دفاعي را در ميزان كارآمدي فناوري يادآور شد. هدف اصلي مقاله حاضر، شناخت جايگاه روحيه در توان رزم نيروهاي مسلح است. براي درك بيشتر از تعامل روحيه با توان رزم، مؤلف سعي دارد اين دو عنصر را با يكديگر در عصر حاضر مقايسه كند و در نهايت، توصيه‌هايي را در راستاي افزايش روحيه در سازمان نيروهاي مسلح ارائه مي‌دهد.

 گردآوري و ترجمه: اكبر عابدي

چكيده

عمليات رواني، پيروز واقعي در زمان جنگ، منازعه و صلح و از قديمي‌ترين سلاح‌ها در فهرست سلاح‌هاي بشري است. براي تأثير عمليات رواني، كارشناسان بايد تبليغات خود را با دقت طراحي كنند. شما بايد اطمينان حاصل كنيد كه اطلاعاتي جامع دربارة دشمن در اختيار داريد تا عقايد آنها را هدف قرار دهيد. در اين مقاله، تأثير عمليات رواني در جنگ‌هاي قرن بيستم مورد مطالعه قرار گرفته است تا از اين طريق، كاربرد مشخص نرم‌افزاري جنگ كه از خونريزي و ويراني و فقر جلوگيري مي‌كند، آشكار شود.

نویسنده: گروه تحقيق و تأليف فصلنامه عمليات رواني

چكيده

در جنگ دوم خليج فارس (1991) دكترين عمليات رواني امريكا فرآيند تحولي خود را به اتمام رساند. در اين جنگ مشخص شد كه بهره‌گيري به موقع، برنامه‌ريزي شده و دقيق از زمان، فنون و شيوه‌هاي عمليات رواني، عراق را، پيش از آن كه بتواند مقاومت قابل توجهي از خود نشان دهد، مغلوب مي‌كند. امريكا براي ناگزير كردن ارتش نسبتاً مجهز و مدرن صدام حسين به پذيرفتن شكستي سنگين در جنگ خليج فارس از روش‌ها، فنون و ابزارهاي مختلف عمليات رواني بهره گرفت. انتشار اعلاميه از روش‌هاي اثربخشي بود كه امريكايي‌ها از آن براي فروپاشي روحيه و انسجام ارتش عراق بهره گرفتند. هربرت فريدمن، يكي از تحليل‌گران عمليات رواني امريكا، اعلاميه‌هاي مورد استفاده در جنگ خليج فارس را به چهار دسته اساسي تقسيم كرده است. هدف اصلي تمام آن چهار دسته اعلاميه آن بود كه نظاميان عراق را از رويارويي و نبرد با امريكا و نيروهاي متحدين، باز دارد. به باور بسياري از تحليل‌گران چنين هدفي به آساني محقق شد.
واژگان كليدي: عمليات رواني، عمليات توفان صحرا، عمليات سپر صحرا، اعلاميه‌هاي جنگي، دكترين عمليات رواني، روحيه، انسجام.

گردآوري و ترجمه: پريسا كريمی‌نیا

اشاره

اطلاعات عمليات رواني، اطلاعاتي پردازش شده در مورد مخاطبان خاص است. اين اطلاعات، به حوزه عمليات، دايره مأموريت، جامعه، جغرافيا، جمعيت و شرايط جوي بستگي دارد. اطلاعات در مورد انگيزه‌ها، رفتارها، اعمال و دريافت‌هاي افراد براي موفقيت برنامه‌ها يا فرآورده‌هاي عمليات رواني بسيار اساسي است. بنابراين تجزيه و تحليل مخاطبان مورد نظر روندي است كه طي آن، مخاطبان مورد نظري كه مي‌توانند در اجراي مأموريت عمليات رواني مفيد باشند، انتخاب مي‌شوند. اين مقاله ضمن بررسي روند جمع‌آوري اطلاعات جامعه هدف به تجزيه و تحليل مخاطبان مورد نظر مي‌پردازد و در پايان چگونگي انتخاب نمادها و عناوين را مورد مطالعه قرار مي‌دهد.

نویسنده: ریچارد. ای. بلیر/ فرانک ال گلداشتاین
مترجم: گروه ترجمه فصلنامه عملیات روانی

چکیده

سیستم عملیات روانی عراق در جنگ دوم خلیج فارس متمرکز بود؛ به طوری که بیشتر وزارتخانه‌ها، ادارت، رسانه‌ها و مطبوعات به صورت غیر رسمی از سوی حزب بعث، شورای فرماندهی انقلاب و شخص صدام کنترل می‌شدند. با تصرف کویت، امکانات تولید و پخش رادیویی این کشور نیز در اختیار عراق قرار گرفت. افزون بر آن، عراق با استفاده از پوشش خبری رسانه‌های جهانی، بهره‌گیری از تسهیلات پخش برنامة اتحادیة خبرگزاری غیر متعهدها، ارسال نماهنگ به شبکه‌های ماهواره‌ای، تأسیس ایستگاه‌های رادیویی برای گروه‌های خارجی حامی عراق، استفاده از مقامات حکومتی برای ارائه نظرات به آژانس‌های خبری خارجی، اعمال سانسور بر اخبار ارسالی روزنامه‌ نگاران خارجی، اعطای رشوه برای حمایت از عراق و... توانست افکار عمومی را به سوی خود جلب کند. هر چند تجربة عراق ناموفق بود، اما نشان داد که با تلفیق فناوری ارتباطات جمعی و شیوه‌های عملیات روانی می‌توان مخاطبان را در سطح جهان تحت تأثیر قرار داد.